Усередині кризи, загроза і реальність. З письменником Любко Дерешем

 

31- ամյա Լյուբկո (Լյուբոմիր) Դերեշը Ուկրաինայի ամենահայտնի ժամանակակից գրողներից մեկն է։ Նրա ստեղծագործությունները  թարգմանվել են գերմաներեն, լեհերեն, իտալերեն, սերբերեն։ Այս տարի Անուշավան Մեսրոպյանի թարգմանությամբ, «Անտարես»-ը հրատարակեց Լյուբկոյի «Խաղաղարարը» վիպակների ժողովածուն («Ստեֆան Լյանգեի տարօրինակ պատմությունը»,  «Սուրբ Քրիստափոր, աղոթի՛ր մեզ համար», «Խաղաղարարը»)։

Առաջաբանի հեղինակը Արամ Պաչյանն է, ում գիրքն այս տարի թարգմանվել է ուկրաիներենով։

«Թեքված Աստվածը» նախաբանում Պաչյանը գրում է․ «․․․այն, ինչ արարչագործվել է, ապագա չունի։ Եվ եթե փորձում ես մտնել դրա մեջ՝ պատմությունն ավարտվում է։  Այնուհանդերձ, վերադարձի հնարավորությունից պիտի օգտվել։ Լյուբկոյի այս գիրքը պատմում է հենց այդ վերադարձի առասպելը»։

Դերեշի հետ կապ հաստատեցի օրեր առաջ՝ գիրքն ընթերցելուց անմիջապես հետո։ Հարցազրույցի շարժառիթը ոչ այնքան վերջինիս հայտնիությունն է, որքան այն, որ ուկրաինացի ժամանակակից գրողի տեքստը խաղաղ գետի պես հոսում է աչքիդ առաջ, երեւում է մարդը, ով ամեն անգամ ուզում է արարել, ով արարում է եւ, ով այդ արարման կեսին  կամ վերջում ինչ-որ «անհայտ», «ոչ բացատրվող» խաղաղությամբ  հեռանում է (մնալով սոցիալական նույն կեցության մեջ)։

Հայերենով դեռեւս լույս է տեսել Ձեր «Խաղաղարը»՝ երեք վիպակներից կազմված ժողովածուն։ Տպավորված եմ։ Ձեր առաջին գիրքը (“Культ”) Ուկրաինայում լույս է ընծայվել 2001թ․-ին, երբ Դուք ընդամենը 17 տարեկան էիք։ Ինչպե՞ս ստացվեց, որ տնտեսագետ-մաթեմատիկոսը հանկարծ որոշեց գրել, ինչի՞ց սկսվեց։

Առաջին հերթին ես ավելի շատ, կարելի է ասել, կենսաբան-քիմիկոս եմ, քան թե մաթեմատիկոս․ ճշգրիտ ձեւակերպումները ինձ միշտ դժվարությամբ են տրվում։ Երկրորդը՝ մինչ Տնտեսագիտական համալասարանը ինձ բախտ է վիճակվել սովորել Լվովի ֆիզիկամաթեմատիկական ճեմարանում (հենց «կենսաքիմիայի» ուղղությամբ), որի շնորհիվ էլ, այսպես ասած, ստացա ազդակը դեպի գիրը։

Ճեմարանի մթնոլորտը շատ բարենպաստ ազդեցություն է ունեցել ներսային բացահայտման համար․ այն դպրոցից տարբերվող միջավայր էր, որը հատկապես դրսեւորվում էր դասավանդողների ստեղծած մթնոլորտով։ Այստեղ ես առաջին անգամ վերաբերվել եմ ինձ որպես անհատի, որը ինչ-որ բան իրենից ներկայացնում է։ Կարծեմ հենց այսպիսի բան է պետք յուրաքանչյուրին, որպեսզի հավատա ինքն իրեն ու սկսի բացել ներսում թաքնված գանձարանը։

Համալսարանում արդեն շարունակեցի գրականությամբ զբաղվելու փորձերս, բայց ավելի շատ միջավայրի, քան հենց համալսարանի ազդեցությամբ: Ճեմարանում արդեն իսկ ինձ օգնել էին լինել էլ ավելի երիտասարդ, բայց այնպիսի մեկը, ով կարող է առաջ գնալ ինքնուրույն, այդ թվում՝ ստեղծագործական փնտրտուքների մեջ։

լուսանկարը՝ obyrok.livejournal.com-ի

Ամեն օր այնպիսի տպավորությամբ եմ արթնանում, որ աշխարհը վտանգի եւ անհանգստության մեջ է։ Եվ ահա, մարդը, ով արարում է, փախչում է իր արարումից (ինչպես Ձեր հերոսները), հենց ինքն էլ այդ վտանգի ու անհանգստության ստեղծողն է։ Ու՞ր են գնում նրանք, որտե՞ղ է նրանց փրկությունը (մարդկության փրկությունը)։

Մի կողմից աշխարհն իսկապես վտանգի մեջ է․ ես դա ավելի սուր զգացել եմ հատկապես այն ժամանակ, երբ մեկնել էի Ուկրաինայից։ Սինայում, ինչպես իմ «Խաղաղարարի» հերոսը, ապրել եմ գրեթե մեկ տարի։ Այդ ժամանակ ինձ համար դժվար էր հասկանալ՝ որ աշխարհն է վտանգի մեջ․ մեծ աշխա՞րհը, որն իմ շուրջն է, թե՞ իմ ներսի աշխարհը։

Եգիպտոսում ներսի աշխարհս փրկելու հուսահատ մի փորձ ձեռնարկեցի․ այսպես թե այնպես արտաքին աշխարհն արդեն դատապարտված է։ Սինայում մնալու հանգամանքը, երբ օտար երկրում ես` շրջապատված հանցագործներով, մեծ ազդեցություն ունեցավ այն գաղափարների վրա, որոնցով էլ կազմվեց գիրքը։

Երբ մարդն իրեն վտանգի մեջ է զգում, իր աշխարհը սեղմվում է՝ մնում են միայն կարեւոր բաները, երկրորդականները չքանում են։ Սինայում ես ունեի այդ զգացումը՝ ամենակարեւորն արդեն մերկացել էր․․․ Ինչի՞ համար եմ ես ապրում, ինչպե՞ս կուզեի ապրել, իրականում ի՞նչ կուզեի անել։ Վտանգը հնարավորություն է ինքդ քեզ հետ անկեղծ լինելու։

Մարդկությունն իր սեփական ստի մեջ ավելի է մոլորվել։ Սա կարծում եմ ամենամեծ վտանգն է․ քաղաքական, տնտեսական, էկոլոգիական եւ աշխարհի ճգնաժամը բնութագրող այլ  ֆորմաները սրա դիմաց աննշան են։

Բրոդսկին մի առիթով ասել է, թե մարդկությանը փրկել հնարավոր չէ, բայց առանձին, մեկ մարդուն  փորձել փրկել հնարավոր է։ Մարդ պետք է հասկանա՝ դեպի ուր է գնում. անմարդկային ապագա՞, հե՞տ` դեպի Մութ Դարերը, թե՞ իր ներսը, հոգու խորքը, որին գնալով քիչ է ուշադրություն դարձնում։

Իմ հերոսները արտաքին գործողություններից հիասթափված մարդիկ են, ովքեր հանգում են այն եզակացության, որ չեն կարող թաքցնել ներսի դատարկությունը, եթե սրտով առաջնորդված որեւէ գործողություն չկատարեն։ Առանց սրտի գործողության, որից սկսվում է իրական անհատական արթնությունը, գուցե թե ամեն բան տեղի է ունենում՝ տնտեսական զարգացումը, հարմարավետության պայմանների ստեղծումը, կյանքի երկարաձգումը, իրավունքների եւ ազատության ընդլայնումը, բայց բացակայում է ամենակարեւորը՝ մարդը։ Եվ ահա սա է ամենամեծ վտանգը։

Ձեր հերոսները ուզում են արարել, բայց ամենուր հասարակությունն է՝ իր կանոններով, կամ էլ թե ներքին խնդիրները, մտքերը, որոնք խանգարում են կամ ազդում են նրանց վարքագծի վրա։ Նույնիսկ ատոմային ռումբի ստեղծողը («Խաղաղարարը» վիպակից)  վերջին վայրկյանին ուզում է իր սեփական աչքերով տեսնել իր արարման արդյունքը եւ դրանից անմիջապես հետո հեռանում է։ Ամենուր ճշմարտության փնտրտուքնե՞ր են։

Լյուբկոյի «Խաղաղարարը» վիպակների ժողովածուի հայերեն հրատարակության շապիկը: Հեղինակ` Սարգիս Անտոնյան, ձեւավորումը՝ Սոֆի Հարությունյանի

Միանգամայն ճիշտ եք։ «Խաղաղարար»-ում այդ փնտրտուքի փորձն ուղղված է նրան, թե ինչ տարբերություն կա իմ-իրական եւ իմ-երեւակայած աշխարհների միջեւ, որտե՞ղ է իմ բնության իրական պահանջների եւ ինձ սովորեցրածի միջեւ սահմանը, ինչի՞ է մղել ինձ հասարակությունը կամ ի՞նչ են փոխանցել ինձ իմ ծնողները։

Ես կասեի նույնիսկ՝ սա ավելի շատ ոչ թե ճշմարտության փնտրտուք է, այլ պայքար, երբեմն երեւակայական կամ հակառակը՝ չափազանց իրական՝ սեփական հորինված «ես»-ով,  որը աստիճանաբար փոխարինում է ներկաներիս եւ սկսում ապրել մեր փոխարեն։

Այդ հորինված, կեղծ «ես»-ը, որն աճեցնում ենք մեր ներսում, որը հաջողությամբ «կրունկի» տակ է մեզ գցել, գրքի բոլոր հերոսների հիմնական խնդիրն է։

Երբ պարզվում է, որ այդ կեղծ «ես»-ի տակ շարունակում է ապրել մեր իրական, անկեղծ բնությունը, խորը խաղաղությամբ ենք պատվում, քանի որ կեղծ «ես»-ը, ի տարբերություն երեւակայածի, երբեք թվացյալ աշխարներում չի եղել․․․ Այն չգիտի՝ ինչ է անձնության վիշտը, իրեն օտար է կյանքի ունայնության զգացումը եւ ճնշվածությունը․․․ Ինչն էլ ժամանակակից մարդուն բնորոշ վիճակն է։ Այն իրական աշխարհի անբաժանելի մասնիկն է, եւ ինքնին այն փաստը, երբ մարդն իր մեջ ինչ-որ իրական մասնիկներ է գտնում, հանգստության է մատնվում, չի ունենում վախի ու անպաշտպան լինելու զգացում։

Անկեղծ ասած՝ ինձ համար բացահայտում էր կարդալ ուկրաինացի մի գրողի, այն էլ բավականին ընդունված ուկրաինական գրական միջավայրի կողմից, ով ոչ մի տեղ չի խոսում բռնության, ուժի, դաժանության մասին․․․ Այնպես է ստացվել, որ վերջին շրջանում, հատկապես ուկրաինական հեղինակային ֆիլմերում, վերը նշածս գերակա է եղել։

Ինձ համար սա եւս մի էքսպերիմենտ է։ Եվ այժմ էլ շարունակվում է, քանի որ արդյունավետ է։ Բանն այն է, որ կար ժամանակ, երբ շեշտը դնում էի անհատի բնության վրա, բռնության ցնցող նկարագրության․ ջահելական անպարկեշտ փողոցային բառապաշարը ինձ համար այդ մոդելի օրինակն էր։ Ձգտում էի առավելագույնս փորձով նկարագրել գերիրականությունը, քանի որ ինձ հետաքրքիր էր ուսումնասիրել առօրեական կյանքը, մասնավորապես արվաձաններում տիրող միստիկան։

Ես փորձեցի երկու ծայրահեղությունների ոսկե միջինը գծել՝ առօրեկանի մեջ գտնելով միստիկան եւ միեւնույն ժամանակ  հեռանալ  կոպիտ, ուղղակի իրականությունից՝ տալով վերջինիս  ավելի ճկուն, հոգեբանական շերտ, առաջին պլան բերելով լեզվագիտակցությունը։

Վերջում մի քանի կարճ հարցադրումներ․

Ինչի՞ց է սկսում օրը։

Խնդրում եմ Աստծուց ինձ զբաղեցնել  օգտակար մի բանով։

Ի՞նչ է Ձեզ համար տեղը եւ վիճակը։

Մի բան է, որի հետ լեզու պետք է գտնել։

Ներսի ճգնաժամը։

Այն վիճակն է, երբ  «ինչո՞ւ»-ն ավարտվում է։

Ի՞նչ սահմաններ եք գիտակցում։

Որոնք ցավ են պատճառում ներկայում կամ պատճառել են անցյալում։ Ավելի քիչ եմ գիտակցում այն սահմանները, որոնք ցավեցնելու են ապագայում։

Մարդն արարի՞չ է։

Միայն երբ հենվում է սեփական անզորության վրա։

 

Գլխավոր լուսանկարը՝ Լյուբկոյի ֆեսյբուքյան պաշտոնական էջից

http://hetq.am/, Ануш Кочарян, 06.09.2015